विलोम शब्द
विलोम शब्द
जिन शब्दों के अपने निश्चित अर्थ होते हैं – उन अर्थों के विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द विपरीतार्थक शब्द कहलाते हैं ।
विपरीतार्थक या विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द निम्नलिखित विधियों से बनते हैं:
लिंग-परिवर्तन के द्वारा : जैसे-भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया, इत्यादि ।
भिन्न जातीय शब्द के द्वारा : जैसे- अधम-उत्तम, अधिकतम-न्यूनतम, अनुराग-विराग, आजाद-गुलाम, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा, इत्यादि ।
उपसर्ग की सहायता से : जैसे-ईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, अस्वस्थ-स्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी, इत्यादि ।
उपसर्ग के समान प्रयुक्त होनेवाले शब्दों के परिवर्तन से : जैसे-गणतंत्र-राजतंत्र, अल्पसंख्यक-बहुसंख्यक, उत्तरायण-दक्षिणायण, एकतंत्र-बहुतंत्र, उदयाचल-अस्ताचल, विशालकाय-लघुकाय, इत्यादि ।
नज समास के पद बनाकर : जैसे-नश्वर-अनश्वर, आदि-अनादि, संभव-असंभव, आस्तिक-नास्तिक, अनाथ–सनाथ, सार्थक-निरर्थक, इत्यादि।
शब्द | विलोम शब्द |
रात | दिन |
अमृत | विष |
अथ | इति |
अन्धकार | प्रकाश |
अल्पायु | दीर्घायु |
इच्छा | अनिच्छ |
उत्कर्ष | अपकर्ष |
अनुराग | विराग |
आदि | अंत |
आगामी | गत |
उत्थान | पतन |
आग्रह | दुराग्रह |
एकता | अनेकता |
अनुज | अग्रज |
आकर्षण | विकर्षण |
उद्यमी | आलसी |
अधिक | न्यून |
आदान | प्रदान |
उर्वर | ऊसर |
एक | अनेक |
आलस्य | स्फूर्ति |
अर्थ | अनर्थ |
उधार | नगद |
उपस्थित | अनुपस्थित |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
उत्कृष्ट | निकृष्ट |
उत्तम | अधम |
आदर्श | यथार्थ |
आय | व्यय |
स्वाधीन | पराधीन |
आहार | निराहार |
दाता | याचक |
खेद | प्रसन्नता |
गुप्त | प्रकट |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
घृणा | प्रेम |
सजीव | निर्जीव |
सुगंध | दुर्गन्ध |
मौखिक | लिखित |
संक्षेप | विस्तार |
घात | प्रतिघात |
निंदा | स्तुति |
मितव्यय | अपव्यय |
सरस | नीरस |
सौभाग्य | दुर्भाग्य |
मोक्ष | बंधन |
कृतज्ञ | कृतघ्न |
क्रय | विक्रय |
दुर्लभ | सुलभ |
निरक्षर | साक्षर |
नूतन | पुरातन |
बंधन | मुक्ति |
ठोस | तरल |
यश | अपयश |
सगुण | निर्गुण |
मूक | वाचाल |
रुग्ण | स्वस्थ |
रक्षक | भक्षक |
वरदान | अभिशाप |
शुष्क | आर्द्र |
हर्ष | शोक |
क्षणिक | शाश्वत |
विधि | निषेध |
विधवा | सधवा |
शयन | जागरण |
शीत | उष्ण |
सक्रिय | निष्क्रय |
सफल | असफल |
सज्जन | दुर्जन |
शुभ | अशुभ |
संतोष | असंतोष |
आतुर | शांत |
आगामी | विगत |
आरोह | अवरोह |
आचार | अनाचार |
आदत्त | प्रदत्त |
आदर | अनादर |
उचित | अनुचित |
आरम्भ | अंत |
आह्वान | विसर्जन |
आवृत | अनावृत |
आकर्ष | विकर्ष |
आद्र | शुष्क |
आच्छादित | अनाछ्दित |
आहार | अनाहार |
आशा | निराशा |
आधुनिक | प्राचीन |
आशीर्वाद | अभिशाप |
आसक्त | अनाशक्त |
आगमन | गमन |
आध्यात्मिक | भौतिक |
आस्था | अनास्था |
इच्छा | अनिच्छा |
इहलोक | परलोक |
ईश्वर | अनीश्वर |
ईर्ष्या | प्रेम |
उत्कर्ष | अपकर्ष |
उषा | संध्या |
उग्र | सौम्य |
उदार | अनुदार |
उपकार | अपकार |
उन्नति | अवनति |
उपयुक्त | अनुपयुक्त |
उपाय | निरुपाय |
एकांगी | सर्वांगीण |
ओखली | मूसल |
ओछा | गंभीर |
ओज | ओजहीन |
ओजस्विता | ओजहीनता |
ओजस्वी | ओजहीन |
ओट | प्रकट |
ओढ़ना | बिछाना |
ओतप्रोत | विलग |
औगत | सुगत |
औद्योगिक | अनौद्योगिक |
औपचारिक | औपचारिक |
औपचारिकता | अनौपचारिकता |
औघर | सुघर |
औंधा | सीधा |
औंधाना | सीधा करना |
औचक | अक्सर |
औचित्य | अनुचित्य |
औचक | नियमित |
औरत | मर्द |
औलाद | वालिद |
औवल | आखिर |
औहाती | विधवा |
कनिष्ठ | ज्येष्ठ |
कृष | स्थूल |
कृष्ण | शुक्ल |
ग्रामीण | शहरी |
छली | निश्चल |
छूत | अछूत |
जल | थल |
जन्म | मृत्यु |
जंगली | पालतू |
दयालु | निर्दयी |
धीर | अधीर |
नख | शिख |
निंदा | प्रशंसा |
पक्ष | विपक्ष |
पूर्ण | अपूर्ण |
परकीया | स्वकीया |
भद्र | अभद्र |
भाव | अभाव |
राग | विराग |
चल | अचल |
जटिल | सरल |
निर्मल | मलिन |
नस्वर अनश्वर | |
प्रभु | दास |
बाढ़ | सूखा |
मानव | दानव |
मिलन | विछोह |
रहित | सहित |
रात्री | दिवस |
लोभ | संतोष |
विपन्न | संपन्न |
विशुद्ध | दूषित |
विरोध | समर्थन |
शकुन | अपशकुन |
सामिष | निरामिष |
सूक्ष्म | स्थूल |
हास्य | रुदन |
तरुण | वृद्ध |
पंडित | मूर्ख |
पतिव्रता | कुलटा |
भूत | भविष्य |
मनुष्यता | पशुता |
मिथ्या | सत्य |
योगी | भोगी |
अग्नि | जल |
अनाथ | सनाथ |
अर्पण | ग्रहण |
अथ | इति |
अस्त | उदय |
अगम | सुगम |
अपेक्षा | उपेक्षा |
अकाल | सुकाल |
आयात | निर्यात |
असली | नकली |
अज्ञ | विज्ञ |
अमर | मर्त्य |
अधम | उत्तम |
आगामी | विगत |
आश्रित | अनाश्रित |
आरंभ | अंत |
आच्छादित | अनाच्छादित |
उषा | सौम्य |
उत्तीर्ण | अनुतीर्ण |
उपयुक्त | अनुपयुक्त |
ऋजु | कुटिल |
ऋणी | उऋण |
एकांगी | सर्वागीण |
ऐश्वर्य | दारिद्य |
कंकाल | शरीर |
कंगला | खुशहाल |
कंजूस | दानी |
कंटक | पुष्प |
कंठस्थ | विस्मरण |
कंपन | स्थिर |
कई | एक |
कगार | मँझधार |
कटरा | कटरी |
कटुता | मधुरता |
कटुक्ति | सूक्ति |
कट्टर | उदार |
कठिन | सरल |
कठोर | कोमल |
कड़वा | मीठा |
कथन | चुप्पी |
कथ्य | अकथ्य |
कद्रदान | नाकद्र |
कनिष्ठ | वरिष्ठ |
कपट | निष्कपट |
कपाल | पद |
कड़ा | मुलायम |
कड़ाह | कड़ाही |
कम | ज्यादा |
कमखर्च | खर्चीला |
कमीना | भला |
करतल | पदतल |
करार | बेकरार |
कपूत | सपूत |
कबूलना | नकारना |
कर्ज़दार | महाजन |
कर्ण कटु | कर्ण प्रिय |
कर्मशाला | विश्रामशाला |
कर्मशील | कर्महीन |
कलंक | निष्कलंक |
कलकल | शांत |
करीना | बेढंग |
करुण | निष्ठुर |
कृश | स्थूल |
ग्राम्य | शिष्ट |
गजब | सामान्य |
गठित | अगठित |
गठियाना | खोलना |
गठीला | ढीला |
गड़ना | निकलना |
गड़बड़ | सही |
गड्मड | सिलसिलेवार |
गंधाहारक | गंधदायक |
गंधीला | सुगन्धित |
गंभीर | सहज |
गँवई | शहरी |
गँवाना | पाना |
गँवार | शहरी ,होशियार |
गणतंत्र | राजतंत्र |
गणनीय | अगणित |
गण्य | नगण्य |
गत | आगत |
गति | अगति |
गतिमान | स्थिर |
गतिरोध | निर्विरोध |
ग़दर | शांति |
घंटा | घंटी |
घंटा | पल |
घटती | बढती |
घटाना | बढ़ाना |
घटाव | जोड़ |
घटित | अघटित |
घनिष्ठ | बहिरंग |
घनेरा | नगण्य |
घमंडी | विनयी |
घमासान | सामान्य |
घाटी | पर्वत |
घायल | दुरुस्त |
घात | प्रतिघात |
घमंड | विनय |
घोषित | अघोषित |
रचना | विनाश |
रत | विरत |
राजतंत्र | प्रजातंत्र |
रिक्त | पूर्ण |
रंगीन | रंगहीन |
लोभी | संतोषी |
लेन | देन |
लौह | स्वर्ण |
वन | मरू |
विरह | मिलन |
विशालकाय | लघुकाय |
विश्वास | संदेह |
शासक | शासित |
शुचि | अशुचि |
शोषण | पोषण |
समास | व्यास |
सम्पद | विपद |
स्थावर | जंगम |
स्वकीया | परकीय |
सांगत | असंगत |
संत | असंत |
संश्लिष्ट | विश्लिष्ट |
वृष्टि | अनाविष्टि |
विवाद | निर्णय |
विशिष्ट | साधारण |
विस्तार | संक्षेप |
श्वेत | श्याम |
सदाशय | दुराशय |
सपूत | कपूत |
समाज | व्यक्ति |
ससीम | असीम |
संकीर्ण | उदार |
सूक्षम | स्थूल |
क्षम | अक्षम |
क्षर | अक्षर |
सुगम | दुर्गम |
सुभग | दुर्भग |
क्षुद्र | महान |
श्रव्य | दृश्य |
लघु | गुरु |
लौकिक | अलौकिक |
लिप्त | अलिप्त |
लुप्त | व्यक्त |
वसंत | पतझड़ |
वाद | प्रतिवाद |
वास्तविक | अवास्तविक |
विकास | पतन |
विवादास्पद | निर्विवाद |
विनय | अविनय |
वृद्ध | बालक |
विश्वास | अविश्वास |
विषम | सम |
वीर | कायर |
विवेक | अविवेक |
विश्लेषण | संश्लेषण |
विजय | पराजय |
विस्मरण | स्मरण |
व्यावाहारिक | अव्यावाहारिक |
विमुख | सन्मुख |
वृहत | लघु |
वीरान | आबाद |
विस्तृत | संक्षिप्त |
वैतनिक | अवैतनिक |
व्यक्त | अव्यक्त |
श्रांत | अश्रांत |
व्यर्थ | सार्थक |
व्यय | आय |
व्यष्टि | समष्टि |
विद्या | अविद्या |
विरत | निरत |
विष | अमृत |
विशेष | सामान्य |
विपत्ति | संपत्ति |
विभक्त | अविभक्त |
विदुषी | अज्ञानी |
विद्वान | मूर्ख |
विशुद्ध | अशुद्ध |
वृद्धि | हास्र |
वादी | प्रतिवादी |
वैमनस्य | सौमनस्य |
विरागी | रागी |
विरोध | अवरोध |
शक्तिशाली | शक्तिहीन |
शिष्य | गुरु |
शत्रु | मित्र |
शुभ | तरल |
शिव | अशिव |
श्रीगणेश | इतिश्री |
श्रध्दा | अश्रधा |
सभ्यता | बर्बरता |
संगत | असंगत |
संतुष्ट | असंतुष्ट |
सम | विषम |
सर्द | गर्म |
सत | असत |
सफल | विफल |
सचेत | अचेत |
सच्चरित | दुश्चरित |
सुकर | दुष्कर |
सहयोगी | प्रतियोगी |
सजल | निर्जल |
सित | असित |
संतोष | संतोष |
स्वामी | सेवक |
सुधा | गरल |
सुरक्षित | असुरक्षित |
सृष्टि | संहार |
संकल्प | विकल्प |
संधि | विग्रह |
संयोग | वियोग |
सामायिक | असामयिक |
स्पृश्य | अस्पृश्य |
स्पष्ट | अस्पष्ट |
सुस्त | चुस्त |
सम्बद्ध | असम्बद्ध |
स्वधर्म | विधर्म |
साहसी | कायर |
सुविधा | असुविधा |
स्वदेश | विदेश |
स्वजाति | विजाती |
सकाम | निष्काम |
सुकर्म | कुकर्म |
सुख | दुःख |
सुन्दर | कुरूप |
सबाध | निर्बाध |
संग्रह | त्याग |
संगठन | विघटन |
सरल | क्लिष्ट |
सत्कार | तिरस्कार |
साक्षर | निरक्षर |
सापेक्ष | निरपेक्ष |
सद्वृत | दुवृत |
सदाचार | दुराचार |
स्वीकृति | अस्वीकृति |
सौन्दर्य | कुरूपता |
स्वाभाविक | अस्वाभाविक |
सखा | शत्रु |
सवीकार | निर्विकार |
सुलभ | दुर्लभ |
समस्या | समाधान |
संकोच | असंकोच |
अल्पायु | दीर्घायु |
सुसंगति | कुसंगति |
सात्विक | तामसिक |
सदाचारी | कदाचारी |
सुपरिणाम | दुष्परिणाम |
सन्मार्ग | कुमार्ग |
स्वच्छ | मलिन |
सार्थक | निरर्थक |
साकार | निराकार |
सुपात्र | कुपात्र |
सुपथ | कुपथ |
सुशील | दुशील |
सहज | कठिन |
साहस | साहसहीन |
स्थूल | सूक्ष्म |
सुलझाव | उलझाव |
संग | असंग |
सुर | असुर |
साधु | असाधु |
सत्य | असत्य |
सुमति | कुमति |
सदय | निर्दय |
संकीर्ण | उदार |
सुकृति | दुष्कृति |
सूना | भरा |
सुदूर | अदूर |
सभय | निर्भय |
सुबह | शाम |
सच | झूठ |
सुबुद्धि | कुबुद्धि |
हार | जीत |
हिंसा | अहिंसा |
हित | अहित |
हस्व | दीर्घ |
क्षणिक | शास्वत |
क्षम्य | अक्षम्य |
क्षमा | दंड |
लम्पट | सदाचारी |
लम्ब | आधार |
लम्बा | ठिगना |
लम्बाई | चौड़ाई |
लंबित | त्वरित |
लम्बोदरा | छोटा |
लकीर | बिंदु |
लक्षण | कुलक्षण |
लक्ष्णा | अभिधा |
लक्षित | अलक्षित |
लक्षितार्थ | अभिधार्थ |
लक्ष्य | अलक्ष्य |
लखपति | खाकपति |
लगभग | पूरा |
लगातार | रुक रूककर |
लगाना | हटाना |
लगाव | हटाना |
लगाव | दुराव |
लडखडाना | संभालना |
लड़ना | मिलना |
लड़ाई | सुलह |
लड़ाका | सद्भावी |
लड़ाना | मिलाना |
लतखोर | भला |
लताड़ना | थपराना |
लतिका | पौधा |
लथपथ | सूखा |
लताड़ | प्यार |
लदाई | उतराई |
लफंगा | भला शरीफ़ |
लहँगा | साड़ी |
लबालब | खाली |
लब्ध | अनुपलब्ध |
लब्धप्रतिष्ठित | छिन्नप्रतिष्ठ |
लग्न | कुलग्न |
लघु | दीर्घ |
लघुता | बड़प्पन |
लघुशंका | दीर्घशंका |
लचक | कठोरता |
लचीला | कठोर |
लचीलापन | कड़ापन |
लजीला | निर्लज्ज |
लज्जित | बेशर्म |
लटकना | उठना |
लटपट | सही |
लड़की | लड़का |
लम्हा | घंटा |
लय | बेलय |
लयात्मक | अलायात्मक |
लरजना | थिरना |
ललकना | विलगना |
ललकार | पुकार |
ललकारना | पुकारना |
ललचना | त्यागना |
ललाई | सफ़ेदी |
ललित | कुरूप |
लवण | शर्करा |
लवलीन | अमग्न |
लहलहाना | मुरझाना |
लहू | पसीना |
चिर | अचिर |
चिरंतर | नश्वर |
चोर | साधू |
छल | निश्छल |
छांह | धूप |
जन्म | मरण |
जय | पराजय |
ज्येष्ठ | कनिष्ठ |
ज्योति | तम |
जड़ | चेतन |
जागरण | निद्रा |
जाग्रत | सुप्त |
ज्योतिर्मय | तमोमय |
जागृति | सुषुप्ति |
जेय | अजेय |
जल | स्थल |
जवानी | बुढ़ापा |
जीवन | मरण |
जीवित | मृत |
जोड़ | घटाव |
जंगम | स्थावर |
जाति | विजाति |
ज्वार | भाटा |
झोपडी | महल |
तम | ज्योति |
तिमिर | प्रकाश |
तीव्र | मंद |
तुकांत | अतुकांत |
तुच्छ | महान |
अंकुश | निरंकुश |
अकाल | सुकाल |
अक्रुर | क्रुर |
अकलुष | कलुष |
अग्राह्य | ग्राह्य |
अग्रज | अनुज |
अगला | पिछला |
अग्रिम | अन्तिम |
अचल | चल |
अजल | निर्जल |
वृष्टि | अनावृष्टि |
अनंत | अंत |
अति | अल्प |
अथ | इति |
अतुकान्त | तुकान्त |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
अनाहूत | आहुत |
अनुकूल | प्रतिकूल |
अनुरक्ति | विरक्ति |
अनित्य | नित्य |
अनुलोम | विलोम |
अनभिज्ञ | भिज्ञ |
अभिज्ञ | अनभिज्ञ |
अमृत, | अमि, (अमिय) |
विष | जहर |
अर्पण | ग्रह्र्ण |
अपेक्षा | उपेक्षा |
अर्वाचीन | प्राचीन |
अपकार | उपकार |
अवलम्ब | निरालम्ब |
अल्प | अधिक |
अधम | उत्तम |
अवनत | उन्नत |
अन्तरंग | बहिरंग |
अनाथ | सनाथ |
आदर | अनादर |
अदेय | देय |
अन्तरंग | बहिरंग |
अंतर | बाह्य |
अंशतः | पूर्णतः |
अल्पकालीन | दीर्घकालीन |
अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
अपेक्षित | अनपेक्षित |
अधुनातन | पुरातन |
अस्पृश्य | स्पृश्य |
स्वीकार | अस्वीकार |
अवनि, | पृथ्वी, |
भू, | अम्बर, |
आकाश | नभ |
अधर्म | सध्दर्म |
अदोष | सदोष |
अल्पायु | दीर्घायु |
अभ्यस्त | अनभ्यस्त |
अनुरक्त | विरक्त |
अमर | मर्त्य |
अतल | वितल |
अवर | प्रवर |
अमावस्या | प्रूर्णिमा |
असली | नकली |
अरूचि | सुरूचि |
अज्ञ | विज्ञ |
अनागत | आगत |
अनिष्ट | इष्ट |
अस्त | उदय |
अस्ताचल | उदयाचल |
अनातुर | आतुर |
अनैतिहासिक | ऐतिहासिक |
अपचार | उपचार |
अवरोह | आरोह |
अनुर्तीण | उर्तीण |
रात | दिन |
अमृत | विष |
अन्धकार | प्रकाश |
इच्छा | अनिच्छ। |
अनुराग | विराग |
आदि | अंत |
अमृत | विष |
अथ | इति |
अन्धकार | प्रकाश |
अल्पायु | दीर्घायु |
अनुराग | विराग |
अनुज | अग्रज |
अधिक | न्यून |
अर्थ | अनर्थ |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
अनुपस्थिति | उपस्थिति |
अज्ञान | ज्ञान |
अनुकूल | प्रतिकूल |
अभिज्ञ | अनभिज्ञ |
अल्प | अधिक |
अनिवार्य | वैकल्पिक |
अगम | सुगम |
अभिमान | नम्रता |
अनुग्रह | विग्रह |
अपमान | सम्मान |
अरुचि | रुचि |
अर्वाचीन | प्राचीन |
अवनति | उन्नति |
अवनी | अंबर |
अच्छा | बुरा |
अच्छाई | बुराई |
अमीर | ग़रीब |
अंधेरा | उजाला |
अर्जित | अनर्जित |
अंत | प्रारंभ |
अंतिम | प्रारंभिक |
अनजान | जाना पहचाना |
आदि | अंत |
आगामी | गत |
आग्रह | दुराग्रह |
आकर्षण | विकर्षण |
आदान | प्रदान |
आलस्य | स्फूर्ति |
आदर्श | यथार्थ |
आय | व्यय |
आहार | निराहार |
आविर्भाव | तिरोभाव |
आमिष | निरामिष |
आर्द्र | शुष्क |
आज़ादी | ग़ुलामी |
आकाश | पाताल |
आशा | निराशा |
आश्रित | निराश्रित |
आरंभ | अंत |
आदर | अनादर |
आयात | निर्यात |
आर्य | अनार्य |
आदि | अनादि |
आस्तिक | नास्तिक |
आवश्यक | अनावश्यक |
आनंद | शोक |
आधुनिक | प्राचीन |
आना | जाना |
आलस्य | फुर्ती |
आध्यात्मिक | भौतिक |
इच्छा | अनिच्छा |
इष्ट | अनिष्ट |
इच्छित | अनिच्छित |
इहलोक | परलोक |
उत्कर्ष | अपकर्ष |
उत्थान | पतन |
उद्यमी | आलसी |
उर्वर | ऊसर |
उधार | नक़द |
उपस्थित | अनुपस्थित |
उत्कृष्ट | निकृष्ट |
उपजाऊ | बंजर |
उदय | अस्त |
उपकार | अपकार |
उदार | अनुदार |
उत्तीर्ण | अनुत्तीर्ण |
उत्तर | दक्षिण |
ऊंचा | नीचा |
उन्नति | अवनति |
उचित | अनुचित |
उत्तरार्द्ध | पूर्वार्द्ध |
एकता | अनेकता |
एक | अनेक |
ऐसा | वैसा |
औपचारिक | अनौपचारिक |
कृतज्ञ | कृतघ्न |
क्रय | विक्रय |
कमाना | खर्च करना |
क्रूर | दयालु |
कच्चा | पक्का |
कटु | मधुर |
क्रिया | प्रतिक्रिया |
कड़वा | मीठा |
क्रुद्ध | शान्त |
कर्म | निष्कर्म |
कठिनाई | सरलता |
कभी | कभी अक्सर |
कठिन | सरल |
केंद्रित | विकेंद्रित |
क़रीबी | दूर के |
कम | अधिक |
खेद | प्रसन्नता |
खिलना | मुरझाना |
खुशी | दु:ख |
ख़रीददार | विक्रेता |
ख़रीद | बिक्री |
ख़रीदना | बेचना |
गर्म | ठंडा |
गन्दा | साफ़ |
गहरा | उथला |
ग़रीब | अमीर |
गुण | दोष, अवगुण |
ग़लत | सही |
घृणा | प्रेम |
घात | प्रतिघात |
घर | बाहर |
घाटा | फ़ायदा |
चर | अचर |
चौड़ी | संकरी, तंग |
छोटा | बड़ा |
छूत | अछूत |
जन्म | मृत्यु |
जल्दी | देरी |
जीवन | मरण |
जल | थल |
जड़ | चेतन |
जटिल | सरस |
झूठ | सच |
ठोस | तरल |
डरपोक | निड़र |
तुच्छ | महान |
तकलीफ़ | आराम |
तपन | ठंडक |
दुर्लभ | सुलभ |
दाता | याचक |
दिन | रात |
देव | दानव |
दुराचारी | सदाचारी |
दयालु | निर्दयी |
देशी | परदेशी |
धीरे | तेज़ |
धनी | ग़रीब, निर्धन |
धर्म | अधर्म |
धूप | छाँव |
धीर | अधीर |
न्याय | अन्याय |
निजी | सार्वजनिक |
नक़द | उधार |
नियमित | अनियमित |
निश्चित | अनिश्चित |
निरक्षर | साक्षर |
नूतन | पुरातन |
निंदा | स्तुति |
निर्दोष | र्दोष |
नीचा | ऊंचा |
नकली | असली |
निर्माण | विनाश |
निकट | दूर |
प्यार | घृणा |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
पतला | मोटा |
पाप | पुण्य |
पतिव्रता | कुलटा |
प्रलय | सृष्टि |
पवित्र | अपवित्र |
प्रश्न | उत्तर |
पूर्ण | अपूर्ण |
प्रेम | घृणा |
परतंत्र | स्वतंत्र |
प्राचीन | नवीन / नया |
पक्ष | निष्पक्ष |
प्राकृतिक | अप्राकृतिक |
प्रसन्न | अप्रसन्न |
प्रभावित | अप्रभावित |
पोषण | कुपोषण |
परिचित | अपरिचित |
प्रवेश | निकास |
पदोन्नति | पदावनति |
प्रतिकूल | अनुकूल |
प्रारंभ | अंत |
पसंद | नापसंद |
बंधन | मुक्ति |
बुद्धिमता | मूर्खता |
बासी | ताजा |
बाढ़ | सूखा |
बुराई | भलाई |
भूलना | याद करना |
भाव | अभाव |
मूक | वाचाल |
मितव्यय | अपव्यय |
मोक्ष | बंधन |
मौखिक | लिखित |
मानवता | दानवता |
महात्मा | दुरात्मा |
मान | अपमान |
मधुर | कटु |
मित्र | शत्रु |
मिथ्या | सत्य |
मंगल | अमंगल |
महंगा | सस्ता |
मेहनती | आलसी / कामचोर |
मृत्यु | जन्म |
मंजूर | नामंजूर |
मुमकिन | नामुमकिन |
यश | अपयश |
युद्ध | शांति |
योग्य | अयोग्य |
रात | दिन |
रुग्ण | स्वस्थ |
रक्षक | भक्षक |
राग | द्वेष |
रात्रि | दिवस |
राजा | रंक |
रुचि | अरुचि |
रोज़गार | बेरोज़गा |
लाभ | हानि |
व्यवस्था | अव्यवस्था |
व्यावहारिक | अव्यावहारिक |
विधि | निषेध |
विधवा | सधवा |
वरदान | अभिशाप |
विनम्रता | घमंड |
विजय | पराजय |
वसंत | पतझड़ |
विरोध | समर्थन |
विशुद्ध | दूषित |
विषम | सम |
विद्वान | मूर्ख |
विश्वास | अविश्वास |
विकसित | अविकसित |
विशिष्ट | सामान्य / साधारण |
विश्वनीय | अविश्वनीय |
विस्तृत | संक्षिप्त |
विकास | ह्रास |
श्वेत | श्याम |
शयन | जागरण |
शीत | उष्ण |
शुभ | अशुभ |
शुष्क | आर्द्र |
शोर | शांन्ति |
श्रम | विश्राम |
श्रोता | वक्ता |
स्वतंत्र | परतंत्र |
स्वस्थ | अस्वस्थ |
स्वीकृत | अस्वीकृत |
स्वदेश | विदेश |
स्वर्ग | नरक |
स्तुति | निंदा |
स्वाधीन | पराधीन |
स्वतंत्रता | दासता |
स्वीकार | अस्वीकार |
स्थाई | अस्थायी |
सजीव | निर्जीव |
सुगंध | दुर्गन्ध |
संक्षेप | विस्तार |
सरस | नीरस |
सौभाग्य | दुर्भाग्य |
सगुण | निर्गुण |
सक्रिय | निष्क्रय |
सफल | असफल |
सज्जन | दुर्जन |
संतोष | असंतोष |
सुखान्त | दुखांत |
सच | झूठ |
सुन्दर | बदसूरत, कुरूप |
साक्षर | निरक्षर |
सुपुत्र | कुपुत्र |
सुर | असुर |
सुमति | कुमति |
साकार | निराकार |
सुजन | दुर्जन |
सम्मान | अपमान, अनादर |
सुबह | शाम |
सूर्योदय | सूर्यास्त |
सरकारी | ग़ैरसरकारी |
सुविधा | असुविधा |
सस्ता | महंगा |
सक्षम | अक्षम |
सुरक्षित | असुरक्षित |
संभव | असंभव |
संतुलित | असंतुलित |
संतुलन | असंतुलन |
सावधानी | असावधानी |
सघन | विरल |
सहायक | बाधक |
सहमत | असहमत |
सुख | दुख |
सहयोग | असहयोग |
सहमति | असहमति |
समापन | उद्घाटन |
सर्दी | गर्मी |
हर्ष | शोक |
हित | अहित |
हिंसा | अहिंसा |
हार | जीत |
हानि | लाभ |
क्षणिक | शाश्वत |
ज्ञान | अज्ञान |